Vol.8, No 1, 2010 pp. 43-64
UDC 342.4(497.11)
THE BASIC PRINCIPLE OF THE CONSTITUTIONAL STATE
- The Constitution of Serbia -
Marijana Pajvančić
Faculty of Law, University of Novi Sad, Serbia
E-mail: pajmar@pf.uns.ac.rs
The principle of popular sovereignty is defined in the Basic Principles of the Serbian Constitution, which provides two basic types of popular sovereignty: the direct exercise of power (in a referendum or a popular initiative) and the free election of representative bodies. The Constitution proscribes that the state bodies of authority, political parties and individuals shall neither usurp popular sovereignty nor establish government in contradiction with the free will of the people expressed in free democratic elections. The citizens' sovereignty and the free will (by which they express their sovereignty) are protected as the basic values of the constitutional system. The sovereignty of the state is first defined in the Preamble of the Serbian Constitution, in reference to the status of the Province of Kosovo and Metohija, where the Republic of Serbia is defined as a national state. However, this concept is differently defined in the normative part of the Constitution. The Basic Principles of the Constitution also contain legal provisions on the state sovereignty (including the state territory, state symbols, protection of citizens, the rights and the status of foreign nationals, etc). Being formal attributes of state sovereignty, state symbols are prescribed in the Basic Principles of the Serbian Constitution. The principle of legal sovereignty and the rule of law are explicitly defined in the context of a unified legal order. The Constitution is the supreme law of the land which all other legal acts and general regulations have to comply with. There is no explicit provision that either the Constitution or the statutory legislation shall be binding, i.e. that everyone shall be obliged to abide by them, but there are explicit legal provisions on the duty of the state administration, the courts, the judiciary and the public prosecutors to abide by the Constitution and the statutory law. In the constitutional provisions, it is also possible to identify certain differences in terms of the rules defining the framework and the limitations of activities of certain bodies of authority. The Constitution defines the rule of law principle as one of the vital and distinctive features of the legal state and the underlying principles it rests upon. The Republic of Serbia rests on the rule of law and social justice, on the principles of civic democracy, human rights and freedoms, and recognition of common European values. The legal content of the rule of law principle includes a hierarchy of legal rules, a unified legal order, a mandatory publication of legal rules, a prohibition of the reverse effect of legal acts and other regulations (except in cases permitted by the Constitution), judicial control of the legality of the administration activities. In a broader sense, the rule of law principle includes a functional, organizational and personal separation of powers (both horizontal and vertical). The Constitution does not explicitly define the concept of democracy but it contains a number of provisions which either directly or indirectly refer to the concept of constitutional democracy, which is clearly apparent in the constitutional provisions on the separation of powers and the observance of the Constitution and the statutory law. The repudiation of a party-run state and the reaffirmation of constitutional democracy are most apparent in the provisions prohibiting the political parties to exercise governing power directly or to submit it to their control. The most distinctive feature of the multi-party democracy is the freedom to establish political parties, recognize and acknowledge their role in shaping the political will.
Key words: Constitution, popular sovereignty, state sovereignty, sovereignty of law (rule of law), democracy
BAZIČNI PRINCIPI USTAVNE DRŽAVE
– primer Ustava Srbije –
Ustav definiše princip narodnog suvereniteta u Osnovnim načelima. Dva su osnovna vida ispoljavanja suverenosti građana. Prvi je neposredno vršenje vlasti (referendum, narodna inicijativa), drugi je slobodni izbor predstavničkih tela. Ustav zabranjuje državnim organima, političkim partijama i pojedincima da prisvoje suverenost građana ili da uspostave vlast mimo slobodno izražene volje građana. Suverenost građana i njihova slobodna volja kojom iskazuju svoju suverenost štiti kao jedna od temeljnih vrednosti ustavnog poretka. Suverenitet države Ustav definiše u preambuli u vezi sa statusom Pokrajine Kosovo i Metohija. Ustav definiše Republiku Srbiju kao nacionalnu državu. Država se različito definiše u preambuli odnosno u normativnom delu. Deo osnovnih načela Ustava su i odredbe koje se vezuju za državni suverenitet (teritorija, državni simboli, zaštita državljana, prava i status stranaca i dr.). Formalna obeležja državnog suvereniteta – državni simboli su propisana u osnovnim načelima. Princip pravnog suvereniteta i vladavine prava Ustav izričito navodi u kontekstu jedinstva pravnog poretka. Ustav najviši pravni akt sa kojim moraju biti u skladu svi zakoni i drugi opšti akti. Nema izričite odredbe da Ustav i zakon obavezuju sve, već samo pojedinačne odredbe o obavezi državne uprave, suda, sudija i javnih tužilaca da poštuju Ustav i zakone. Zapažaju se i razlike u pogledu propisa koje Ustav navodi kada definiše okvir i granice delovanja pojedinih organa vlasti. Princip vladavine prava Ustav definiše kao jedno od bitnih svojstava države i utemeljujućih principa na kojima ona počiva. Republika Srbija počiva na vladavini prava i socijalnoj pravdi, na načelima građanske demokratije, ljudskim pravima i slobodama i prihvatanju evropskih vrednosti. Pravni sadržaj principa vladavine prava uključuje: hijerarhiju pravnih propisa, jedinstvo pravnog poretka, obavezu objavljivanja pravnih propisa, zabranu povratnog dejstva zakona i drugih propisa uz izuzetke koje Ustav dopušta, sudsku kontrolu zakonitosti rada uprave. Ustavne odredbe o Ustavu kao najvišem pravnom aktu sa kojim moraju biti u skladu zakoni, drugi opšti akti kao i potvrđeni međunarodni ugovori su pravni instrumenti za realizaciju principa vladavine prava. Šire shvaćen princip vladavine prava uključuje funkcionalnu, organizacionu i personalnu podelu vlasti (horizontalnu i vertikalnu). Ustav ne definiše koncept demokratije, ali sadrži više odredbi koje direktno ili indirektno govore o konceptu demokratije. U prilog konceptu ustavne demokratije govore ustavne odredbe o podeli vlasti, i povinovanju vlasti Ustavu i zakonu. Zabrana neposrednog vršenja vlasti od strane političkih stranaka i zabrana potčinjavanja vlasti od strane političkih stranaka govori o otklonu od partijske države i reafirmiše ustavnu demokratiju. Pluralistička demokratija prepoznaje se u slobodi osnivanja političkih stranaka i priznavanju njihove uloge u oblikovanju političke volje.
Ključne reči: princip narodnog suvereniteta, suverenitet države, suverenitet prava (vladavina prava), demokratija.