Vol.1, No 7, 2003 pp. 825-843
UDC 316. 647. 82-054. 57-055.2 (73:4)
AFFIRMATIVE ACTION IN THE UNITED STATES AND
THE EUROPEAN UNION: COMPARISON AND ANALYSIS
Ivana Krstić
Beograd
Abstact. The existence of affirmative action (better known as "positive discrimination") demonstrates that there are areas where law as a neutral tool shows its limits as a means of resolution of social disputes. This paper undertakes a comparative exploration of affirmative action discourse in US and EU law. Affirmative action first appeared in the US in the 1960s and 1970s, and initially it was used only in the context of racial discrimination. More recently, however, affirmative action came to be extensively utilized in the EU, and it is primarily used to ensure women equality in the workforce. Both systems recognize that affirmative action constitutes a departure from the fundamental principle of formal equality, and because of that departure, requires further justification. However, in the EU, Article 2(4) of the Equal treatment Directive explicitly allows deviation from formal equality that makes the justification of positive action easier than in the US. The usual test applied by the European Court of Justice (ECJ) in reviewing a measure justified under derogation is that of proportionality, which has three parts: suitability, necessity, and proportionality. In the US, there is the raging debate in the US Supreme Court over which is the correct standard of review with regard to race-based governmental actions. The ECJ sees positive action as a measure to diminish discrimination in the whole of society showing that women are not still an equal footing with the men in employment, and no evidence of past discrimination is required. On the contrary, the US Supreme Court's held in Croson that evidence of societal discrimination against minorities, by itself, would not suffice to justify a preferential treatment. Finally, the affirmative action plan in the EU is seen as a remedy for discrimination that women suffer due to persistent stereotypes. From another side, the US Supreme Court recognized in Bakke that "preferential programs may only reinforce common stereotypes holding that certain groups are unable to achieve success without special protection based on a factor having no relationship to individual worth. "Today, it is evident that affirmative action in both systems sends both inspiring and disturbing messages. It is very important for us to study it's implementation in these two developed systems, especially after the adoption of the Charter on human and minority rights and civil liberties, which explicitly allows this measure in article 3, to enable every inidividual to equally enjoys its rights.
Key words:  affirmative action, positive discrimination, beneficiary, implementation, equality, race, woman, liberal state, social state, US Supreme Court, European Court of Justice.
"AFIRMATIVNA AKCIJA" U SJEDINJENIM AMERIČKIM DRŽAVAMA I EVROPSKOJ UNIJI: POREĐENJE I ANALIZA
 Postojanje "affirmativne akcije", (kod nas poznatije kao "pozitivne diskriminacije") ukazuje na oblasti u kojima pravo kao neutralno sredstvo pokazuje svoja ograničenja u rešavanju postojećih društvenih konflikata. Ovaj rad posvećen je uporednom istraživanju pozitivne diskriminacije u američkom i evropskom pravu. Pozitivna diskriminacija prvo je nastala u SAD 60'tih i 70'tih godina i u početku je korišćena samo u kontekstu rasne diskriminacije. Ipak, od skoro, pozitivna diskriminacija počinje obimno da se koristi kao mera i u okviru EU, primarno kao mera koja će osigurati ženama jednakost na radnom mestu. Oba sistema priznaju da pozitivna diskriminacija predstavlja odstupanje od osnovnog principa formalne jednakosti i upravo zbog tog odstupanja zahtevaju njeno dalje opravdanje. Međutim, član 2, stav 4 Direktive o jednakom postupanju EU eksplicitno dozvoljava odstupanje od formalne jednakosti što lakše opravdava njenu primenu u odnosu na SAD. Test koji primenjuje Evropski sud pravde prilikom razmatranja ovakve mere jeste test proporcionalnosti koji se sastoji iz tri dela: celishodnosti, neophodnosti i proporcionalnosti. U SAD i dalje postoji žučna rasprava u okviru Vrhovnog suda oko odgovarajućeg standarda koji mora postojati kada su u pitanju državne mere zasnovane na rasi.
Evropski sud pravde vidi pozitivnu diskriminaciju kao meru koja umanjuje diskriminaciju u celom društvu i pritom ne zahteva dokaz diskriminacije u prošlosti, stavljajući akcenat na opštepoznatoj činjenici da žene ni do danas nisu jednake sa muškarcima na polju rada. Ova mera je zato viđena kao pravno sredstvo kojim se otklanjaju uvreženi stereoptipi prema ženama. Suprotno, Vrhovni sud SAD je zauzeo stav u slučaju Croson da dokaz postojanja društvene diskriminacije u odnosu na pojedine manjine, sam po sebi, nije dovoljno opravdanje za preferencijalni tretman. Ovaj sud u slučaju Bakke smatra da "preferencijalni programi mogu samo učvrstiti opšte stereotype, uzimajući da pojedine grupe nisu sposobne da postignu uspeh bez posebne zaštite koja nije zasnovana na činjenici kvaliteta pojedinca."Uočljivo je da u oba sistema afirmativna akcija šalje i inspirativne i uznemiravajuće poruke danas. Za nas je zato posebno značajno proučavanje njene primene u ova dva razvijena sistema, posebno posle usvajanja Povelje o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama, koja u članu 3 izričito dopušta ovu meru kako bi se svakom pojedincu omogućilo puno uživanje ljudskih prava pod jednakim uslovima.
Ključne reči: afirmativna akcija, pozitivna diskriminacija, korisnik, implementacija, jednakost, rasa, žena, liberalna država, socijalna država, Vrhovni sud SAD,
Evropski sud pravde.